تراژدی برنج

این مقاله ای است درباره برنج که دیروز در خبرآنلاین کار شد.

داستان هرساله در‌حال تکرار است. زمان برداشت برنج و دغدغه‌های شالیکاران شمال کشور. در‌‌حالی زمان برداشت محصول امسال رسیده است که هنوز بسیاری از کشاورزان و شالیکاران محصول سال گذشته خود را نفروخته‌اند.

گرانی سال گذشته برنج و عرضه بیش از حد برنج وارداتی در بازار، کابوس فعلی را برای کشاورزان ایرانی رقم زده است. به گفته رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، میزان برنج وارداتی بیش از میزان برنج انبار شده در کشور است. طبق آمار وزارت کشاورزی سالانه نیاز به واردات 350 هزار تن برنج در کشور وجود دارد در‌حالی که سال گذشته 1 میلیون و هشتاد هزار تن برنج وارد کشور شده است. شکاف 730 هزار تنی بین نیاز به واردات کشور و میزان محقق شده سیگنال خطرناکی برای کشاورزی ایران است.

این شکاف حاکی از سیاست‌گذاری‌های غلط متولیان وزارت بازرگانی کشور است که تعرفه‌ها را به گونه‌ای وضع کرده‌اند تا این میزان برنج به کشور وارد شود. واردات 730 هزار تن برنج مازاد بر نیاز مفهوم ساده‌ای دارد، این میزان برنج داخلی نباید مصرف شود تا رقیب ارزان‌تر خارجی فروخته شود. این شکل سیاست‌گذاری‌های تعرفه‌ای دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد که بسیاری از آنها غیررسمی در افواه بیان می‌شود و قابل استناد نیست. اما یک دلیل مستند که می‌تواند منجر به عدم شناخت صحیح تعرفه‌گذاران از بازار شود نظام بیمار و تورش‌دار آماری کشور است. نظامی که طی 4 ساله اخیر به دلیل انگیزه‌های اغلب غیراقتصادی غیرقابل استناد‌تر هم شده است. به شکلی که بسیاری از پژوهشگران اقتصادی برای انجام تحقیقات خود با مشکلات جدی مواجه شده‌اند.

این نظام بیمار همواره رد‌پایی در تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی کشور که منتج به اثرات مخرب اقتصادی و اجتماعی فراوانی شده به‌جا گذاشته است. این اثر به شکل پررنگی در واردات برنج هم مشاهده می‌شود. وزارت کشاورزی سرانه مصرف برنج را برای هر ایرانی 34 تا 36 کیلوگرم می‌داند در‌حالی که آمار وزارت بازرگانی این رقم را 44 تا 46 کیلوگرم برآورد می‌کند. تفاوت 10 کیلوگرمی بین آماری که دو نهاد مسئول برای مصرف سرانه برنج ارائه می‌دهند یعنی 700 هزار تن اختلاف در کل جمعیت ایران، که بسیار نزدیک به رقم میزان برنج مازادی است که به عقیده وزارت کشاورزی وارد شده است.

اما بحث‌های سیاستی، بازرگانی و حمایت از تولید ملی یک طرف معادله است. طرف دیگر رابطه صنعت کشاورزی در ایران و منطق اقتصادی است. مصرف‌کننده به عنوان یک عاملِ عاقل اقتصادی در تمام دنیا بیش از آنکه به تولید ملی و موضوعاتی از این جنس نگاه کند، درصدد حداکثر نمودن مطلوبیت خود و حداقل کردن سبد هزینه‌ای خود است. وقتی قیمت برنج وارداتی بعد از اعمال تعرفه‌ها و منظور شدن هزینه‌های حمل و نقل مبدأ تا مقصد نصف برنج داخلی است، به احتمال قریب به یقین خریدار برنج ارزان‌تر را بر‌می‌گزیند.

سیاست‌گذاران کشاورزی ایران اگر علاقه به ادامه حیات این صنعت دیرپا دارند راهی جز پذیرش منطق اقتصادی پیش روی خود ندارند. برای رقابت‌پذیر شدن تولیدات کشاورزی باید به مکانیزه کردن کاشت، داشت و برداشت محصولات و بسته‌بندی صنعتی آنها روی آورد تا با کاهش قیمت تمام شده به دلیل کیفیت بالاتر از محصول مشابه خارجی، بدون نگرانی از تعرفه واردات و میزان آن بازارهای داخلی و خارجی را از آن خود کند. در این حالت کشاورز ایرانی حتی اگر صداوسیما و تمام نهادهای مسئول را کمر همت بسته به نابودی‌اش ببیند، مصرف‌کننده هموطن را حامی خود خواهد داشت.